Brussel is Berlijn,’ klinkt het in Warschau. PiS-leider Kaczyński en medestanders laten niet na dagelijks hun gal te spuwen richting de Duitse buur, die naar hun inzicht een anti-Pools geluid in Brussel orkestreert en stiekem met Moskou aan een nieuw Molotov-Ribbentroppact werkt om de macht in Centraal-Europa te verdelen tussen Kanzleramt en Kremlin.   

Deze schrille toon vindt in de rest van Europa weinig weerklank, maar de Poolse kritiek op de aanvankelijk aarzelende houding van Duitsland tegenover de Russische invasie in Oekraïne werd wel gedeeld. De Duitse president bleek niet welkom in Kyiv, want hij zou net als partijgenoot  Schröder een Moskou-vriend zijn. En had Berlijn de Russen vanwege de Tweede Wereldoorlog en vanwege de afhankelijkheid van Russisch gas niet altijd met fluwelen handschoentjes aangepakt?

Berlijn had tijd nodig om de knop om te zetten. De kritiek was begrijpelijk maar niet fair. Tijdens de Koude Oorlog stonden de Duitsers in de frontlinie en probeerden daarom de scherpste kanten van de Europese – en daarmee Duitse – deling af te slijpen. Die tijd zit diep in het collectieve geheugen gegrift. In Nederland realiseren we ons dat nauwelijks omdat we Duitsland zijn gaan zien zoals België, een normale buur.

Ondanks de  vroegere innige banden met de SPD wordt er binnen de PvdA weinig nagedacht over Duitsland. Dat was in de laatste decennia van de vorige eeuw anders. De PvdA werkte samen met  mensen rond Willy Brandt om plaatsing van nieuwe kernwapens tegen te houden en de Alfred Mozer Stichting (nu FMS) en WBS onderhielden nauwe contacten met zusterdenktank Friedrich Ebert Stiftung. Een belangrijke rol daarbij speelde de onlangs overleden Marnix Krop, indertijd medewerker van de WBS en ambtelijk geëindigd als ambassadeur te Berlijn. In 1978 stelde hij de bundel Burengerucht samen en enige jaren later schreef hij een PvdA-rapport waarin hij een Duitse eenwording onomwonden steunde en ook het NAVO- en EU-lidmaatschap van het verenigde Duitsland. Dat was in linkse kring niet vanzelfsprekend.

Krop uitte samen met Bart Tromp felle kritiek op de anti-nucleaire contacten van PvdA en SPD met partijen uit het Oostblok. Veiligheid stond volgens hem daarbij te zeer voorop waardoor mensenrechtenschendingen te weinig aandacht kregen. De akkoorden van Helsinki van 1975 – die werd getekend door de landen die in de Koude Oorlog recht tegenover elkaar stonden – hadden niet alleen betrekking op veiligheid en de feitelijke erkenning van bestaande grenzen, ook mensenrechten hadden daarin een prominente plaats.

Duitsland speelde een voorname rol bij de totstandkoming van de akkoorden. Helsinki bleek achteraf het hoogtepunt van een periode van ontspanning. De tegenstelling tussen de blokken verhardde weer en de repressie verminderde niet.

Na de Val van de Muur veranderde de situatie. Helsinki vormde de basis voor een reeks pan-Europese afspraken over democratie, mensenrechten en ontwapening. Kiezen tussen veiligheid en democratie bleek niet meer nodig. Duitsland kon zich concentreren op het Europese project.

Het Helsinki-bouwwerk is door toedoen van Poetin echter ingestort. Rusland heeft de territoriale status quo geschonden en Duitsland voor het blok gezet. Dat heeft niet geleid tot opnieuw investeren in een dialoog met Moskou maar tot de ‘Wende van Scholz’: militaire steun aan Oekraïne en € 100 mrd extra voor defensie.

Dossiers

Voor een thematisch overzicht van al onze artikelen en publicaties, zie onze dossiers

Steun de Wiardi Beckman Stichting

Veel van onze onderzoeksprojecten en publieke bijeenkomsten zijn mogelijk gemaakt door giften van donateurs. Ook S&D zouden wij niet kunnen maken zonder donaties.

S&D bestaat sinds 1939 en verschijnt zes keer per jaar. Oude nummer kunt u doorzoeken via het register (1939-2023) of op thema. De redactie bestaat uit: Paul de Beer, Nik de Boer, Meike Bokhorst, Wimar Bolhuis, Josette Daemen, Patricia Dinkela [eindredactie], Janneke Holman [eindredactie], Tim 'S Jongers, Ruud Koole, Marijke Linthorst, Annemarieke Nierop [hoofdredactie], Arjan Reurink en Bram van Welie.

S&D wordt uitgegeven door Van Gennep. Een los nummer kost € 17,50, en jaarabonnementen (vol tarief) € 84,50 (te bestellen via: info@vangennep-boeken.nl).

Een online abonnement kost € 2 per maand. U kunt zelf een account hiervoor aanmaken onder mijn S&D, of stuur een e-mail naar send@wbs.nl.

Oude nummers kunt u downloaden vanaf de website van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen. Voor een overzicht van auteurs per nummer, raadpleegt u het register van S&D (1939-2023)

Inzenden kopij

De redactie van S&D verwelkomt kopij. Artikelen kunnen worden gemaild naar send@wbs.nl. Artikelen aanleveren in Word, bronvermelding in eindnoten (apa). Richtlijn aantal woorden: 2000-2500. Idealiter vormen artikelen in S&D een mix van wetenschap, politiek en essay. De redactie van S&D beslist over plaatsing van binnengekomen kopij. Ze beoordeelt daarbij op basis van de volgende criteria:
- een heldere opbouw en schrijfstijl (geen jargon) en duidelijke vraagstelling
- een goede onderbouwing van standpunten met argumenten, weging van de tegenargumenten en bronvermelding
- vernieuwing van de gedachtevorming binnen de sociaal-democratie
- toegevoegde waarde t.o.v. bestaande inzichten/onderzoeken
- politieke relevantie

Redactie

Redactieadres: Wiardi Beckman Stichting
Emmapark 12, 2595 ET Den Haag
Telefoon [070] 262 97 20
send@wbs.nl

Uitgever: Uitgeverij Van Gennep
Nieuwpoortkade 2a
1055 RX Amsterdam
info@vangennep-boeken.nl

Documenten